یلداتون مبارک

یلداتون مبارک

پاییز هزار‌ رنگ می‌رود

و زمستان سپید رنگ از راه می‌‌رسد

و در این میان شبی است بلند

به بلندای یک فرهنگ

آیینی رنگارنگ به سان پاییز

و درون‌ مایه‌‌ای سپید به رنگ زمستان

مدآوری این شب باستانی ایران را به شما هموطنان عزیز تبریک می‌گوید. یلداتون مبارک

مدآوری این مقاله را برای آشنا شدن شما با کهن ترین جشن باستانی و بلندترین شب سال، و همچنین آیین‌های متفاوت شهرهای ایران در شب یلدا را به شما توصیه می کند.

شب یلدا

یلدا یا شب چله یکی از کهن‌ترین جشن های باستانی است که اقوام ایرانی، افغان، تاجیک و ازبک آن را جشن می‌گیرند.

شب یلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. شب یلدا به میان غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز(تا طلوع آفتاب در ۱ دی ) نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. یلداتون مبارک

تاریخ شب یلدا و قدمت آن به حدود هفت هزار سال (یا بیشتر) بازمی‌گردد و تا به امروز یکی از باستانی‌ترین رویدادهای ایران است. در زمان قدیم که مردم ایران کشاورزی می‌کردند همواره به دنبال رصد حرکات ستارگان و خورشیده بوده‌اند. مردم درک کرده بودند که وجود نور خورشید به نفع و سود کارهایشان از جمله کاشت و رشد محصولات بوده است و با رسیدن فصل پاییز که طی این اتفاق روزها کوتاه‌تر و شب‌ها بلندتر می‌شود، به خاطر کمبود نور خورشید محصولات به خوبی رشد نمی‌کرد و با رسیدن آخرین روز پاییز (۳۰ آذر) به خاطر پایان شب‌های طولانی جشنی برپا و تلاش می‌کردند تا به نحوی شکرگذاری خود را برای نور بیشتر به جا بگذارند.

در زمان قدیم به شب یلدا، شب زایش خورشید می‌گفتند چرا که معتقد بودند که در این روز خورشید دوباره از نو و قدرتمندتر از همیشه متولد می‌شود و تابش نور قوی‌تری را بر مردم به ارمغان می‌آورد. تا به امروز به خاطر ذات شادی‌بخش این روز، نام‌های متفاوتی برای آن در نظر گرفته است، به عنوان مثال یکی از معروف‌ترین آن‌ها «خرم‌روز» است که در دوران کهن اوستایی این نام برای این روز در نظر گرفته شده بود. یلداتون مبارک

زمان آن بین غروب آفتاب آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب اولین روز زمستان است. یلدا برگرفته از واژه ای سریانی به معنای زایش است وابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته ‌است.

چله هم از آن روست که چهل روز اول زمستان را “چله بزرگ” و بیست روز بعد از آن را “چله کوچک” نامیده اند. شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم میدانند. درباره آن دو روایت عمده رایج است. اول آنکه در این شب مهر، میترا یا آنچنان که در اوستا و نوشته های پادشاهان هخامنشی آمده، میثره (Mithra) به جهان باز میگردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار می شود.

آئین مهرپرستی یا آئین مهر برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت شکل گرفته است و در اروپا به آئین میترائیان هم گفته می‌شود.

ايرانيان شب سرد يلدا را به اميد ديدار خورشيد درخشان ، با شادماني به صبح می رسانند تا استقبالي با مهر و عطوفت از مهر فروزان هستي داشته باشند.
يلدا، آييني ملّي است كه با گذر زمان سينه به سينه و نسل به نسل منتقل شده و مشخصه های ارزشمندی در فرهنگ عامه بر جای گذاشته است.

آیین یلدا (یا شب چله)، آييني خانوادگي است و گردهمايي اين آيين به خويشاوندان و دوستان نزدیک محدود می شود. دیدار آشنایان و بزرگان فامیل ، تحکیم پیوندهای خانوادگی و حفظ روابط خویشاوندی ، سنتی الهی و وظیفه ای اخلاقی است که در آموزه های دینی از آن به (صله رحم) تعبیر می شود.

شبهاي زمستان، فرصت فراغت مناسبي براي برگزاري مهماني هاي شبانه است، بويژه شب نشيني در شب يلدا، به عنوان يك رفتار آييني از ساليان دور تا امروز، برقرار مانده است.

خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. در این جشن سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.

شب يلدا، آييني است كه مبتني بر حضور اعضاي خانواده در كنار يكديگر و ديدار با خويشاوندان است. تكريم بزرگان، هديه دادن، توجه به کودکان و نوجوانان ، قصه گويي، كتاب خواني، شاهنامه خوانی، تفأل،  همچنین انواع میوه ها ورایج تر از همه هندوانه و انار، آجیل را مهیا و سرو می کنند.  اداي نذر و قرباني و بازي‌های گروهي از عناصر متعدد اين گردهمايي ديرينه خانوادگي است كه گذران وقت شب نشيني يلدا را با كيفيتي بهينه همراه ساخته است. در نوشتار حاضر به برخي از اين عناصر پرداخته می‌شود.

تلاوت قرآن

مراسم تلاوت قرآن در شب يلدا و شب زنده داري اين شب در مزرعه شيخ فاضل فريدون شهر در خور توجه است. اغلب مردم در اين روستا اول زمستان را ختم مي گرفتند: ختم هم بدين صورت بود كه يك نفر، تعدادي ازهمسايگان خود را دعوت مي کرد و افراد زماني که به خانه او می رفتند، سوره مباركه (انعام) را تلاوت می‌کردند.

قصه گویی

در دامغان، شب چله، همسایه‌ها در منزل يكي از بزرگان محل، شب يلدا را جشن می‌گرفتند یا به منزل پدر بزرگ و مادربزرگ خود می‌رفتند و تا پاسی از شب به قصه ها و داستان‌های آنها گوش می‌کردند. در لفمجان لاهیجان نیز بزرگ تر مجلس، که تجربه بیشتری داشت برای بقیه قصه نقل می کرد. مردم اهر ارسباران نيز در شب چله به خانه همسايگان وخويشاوندان مي رفتند و پس از خوردن در شب چله، نقّال و داستان گوي حاضر در مجلس داستان هایی نقل می کرد.

کتابخوانی و شاهنامه خوانی

يكي از كارهايي كه در شب نشيني شب چله آغاز و تا اوايل اسفند ادامه می یافت، پرده خوانی و شاهنامه خوانی بود.
کتابخوانی ویژه شب چله بیشتر در گذشته و زمانی بود که رادیو و تلویزیون ، گوشی همچون امروزه بر زندگی مردم غالب نشده بود.

آواز خوانی

در روستاي چهار طاق خمين در شب يلدا تمام اقوام و خويشاوندان در خانه يك نفر از اقوام گرد هم مي آمدند و هر كس تدارك شب يلداي خود را به آنجا مي برد و در سفره یلدای صاحبخانه می گذاشت. وقتی سفره تکمیل می شد، آن را روی کرسی می چیدند و خود گرد آن می نشستند ، سپس یک نفر که صدای بهتری داشت، شعر می خواند و بقیه هم جواب تک خوان(پیش خوان) را می دادند.

پیشخوان                                                            بقیه
گردونه سال چرخیده                                      باز شب یلدا اومده
مادر شب ها اومده                                        باز شب یلدا اومده
هندونه از راه اومده                                        باز شب یلدا اومده
انجیل (انجیر) و خرما اومده                              باز شب یلدا اومده

و به همين ترتيب تمام خوردني هاي داخل سفره را ميگفت و بقيه هم جوابش را می دادند. پس از آن، همه دور سفره می‌نشستند و اول هندوانه را که گل سفره بود، سپس خوراکی های دیگر را می‌خوردند.

بازی

هر گونه فعاليت فيزيكي يا فكري ، چه به صورت فردي يا جمعي به منظور گذراندن وقت، آمادگي جسماني، تقويت حافظه و هوش و… براي رسيدن به هدفی خاص را بازي می گویند. بازی ها، گاه در مراسم آیینی نیز اجرا می شوند. در گذشته، بخشی از اوقات خوش فراغت شب یلدا به اجرای بازی هایی اختصاص می یافت که اولا در فضای داخلی خانه انجام می شد و سرمای هوا خللی در اجرای آن ایجاد نمی‌کرد و ثانیاً با استفاده از کمترین امکانات و ساده ترین وسایل و ابزارهای در دسترس قابل اجرا بود.

دعا و مناجات

روزها و شب های زمستان، از فرصت های نیکو برای مناجات و عبادت است. مردم بسياري از مناطق ايران نيز از فرصت بيداري شب يلدا به بهترين وجه استفاده و شب نشيني اين شب را با دعا و مناجات همراه مي کردند. بدين ترتيب گاه شب نشيني شب یلدا تا سحرگاه ادامه می یافت و به مناجات ، عبادت و نماز می گذشت.

خوراکی‌ها

برای جشن گرفتن شب یلدا، سفره‌ای پهن می‌شود که به آن سفرهٔ یلدا یا چله می‌گویند و با گونه‌هایی از خشکبار، انار دان شده یا هندوانه تزئین می‌شود. انار و هندوانه از مهم‌ترین پیش‌نیازهای شب یلدا هستند. همچنین خشکبار مانند برگهٔ هلو و زردآلو و آجیل شب یلدا نیز در ایران هواداران بسیاری دارد. برای نیاکان ایرانی‌ها که به آئین مهر دلبستگی داشتند، رنگ سرخ (نماد نور خورشید) گرامی بود. رنگ سرخ انار و هندوانه و گزینش سیب سرخ و سنجد در سفرهٔ شب یلدا چه بسا اشاره به همین موضوع داشته‌است.

در کل، خوراکی‌هایی چون آجیل، انار، هندوانه، سبزی‌پلو با ماهی و گاهی آش رشته همگی از رسم‌هایی هستند که در شب یلدا خانواده‌های ایرانی را گرد هم می‌آورند .
ھندوانه به عنوان نمـادي كـروي كـه بـرونش سـبز و درونـش قرمـز اسـت و سـمبل خورشـید محـسوب ميشود، به عنوان مھم ترين میوه بر سر سفره چله قرار مي گیرد.

فال حافظ

مرسوم است که در این شب بزرگ خانواده تفألی به دیوان حافظ می‌زنند و اهل ذوق و شاعری، سروده‌های خود را برای دیگران می‌خوانند. در مجموع این‌ها آدابی هستند که از فرهنگ باستانی مهر در میان مردم باقی مانده و هر سال با شب یلدا نو می‌شوند. یلداتون مبارک

 روشن کردن آتش در شب یلدا

از همان دوران باستان، روشن کردن آتش در شب یلدا یکی از سنت‌ها بود اما به مرور زمان و خصوصا در دوره جاری، این عادت کم‌رنگ‌تراز گذشته شده است. البته هنوز خانواده‌های ایرانی هستند که بر این سنت اصیل پایدارند و پافشاری می‌کنند اما به دلیل فرهنگ‌های شهرنشینی دیگر این موضوع کمتر در کلان‌شهر‌ها دیده می‌شود اما بد نیست که مانند ایام باستان و برای سوزاندن حال واحوال بد پاییزیمان آتیشی روشن کرده و در جوار خانواده از شب یلدا لذت ببریم.

جشن یلدا برای عروس

شاید شما هم چندین بار اصطلاح «یلدابرون» را شنیده باشید. تازه عروس‌هایی که البته هنوز به خانه همسر نرفته‌اند در این شب‌ها در خانه خود منتظر خانواده همسر می‌مانند تا خانواده داماد با کادو، میوه، جواهرات و … به استقبال عروس بروند و معمولا خانواده عروس و داماد در این مراسم، شب یلدا را با یکدیگر سپری می‌کنند.

آیین‌های متفاوت یلدا در نقاط مختلف ایران

بخش اصلی آداب و رسوم شب یلدا در شهر‌ها و استان‌های مختلف کشور مشترک است؛ رسومی مانند جمع شدن خانواده با حضور بزرگ‌تر‌های فامیل، تفال به دیوان حافظ، خواندن اشعار سعدی و شاهنامه فردوسی، تعریف حکایت‌های پندآموز، خاطرات و داستان‌های اساطیری در تمام مناطق انجام می‌شود خوردن میوه‌هایی مانند هندوانه، انار، خربزه، میوه‌های خشک و تنقلاتی مانند آجیل‌های شیرین، تخمه و شیرینی هم در همه جا رایج است و بین همه محبوبیت دارد. فرستادن هدایا و پیشکش برای تازه‌عروس یا دختران نامزدکرده توسط خانواده داماد در اکثر شهرها مرسوم است؛ این هدایا به‌طورمعمول شامل هندوانه و میوه‌های تزیین‌شده، پارچه، کله‌قند، طلا و غیره است که در شهرهای مختلف، تفاوت‌های مختصری در جزییات دارند.

در گذشته، مردم هر خطه از کشور پهناورمان، آداب و رسوم شب یلدا را به شیوه‌ای خاص به پا می‌داشتند. شب یلدا در هر استان یا منطقه‌، رنگ و بوی خاصی داشته که با سایر مناطق متفاوت بوده است. با گذشت زمان، اکثر این رسوم کمرنگ شده یا به دست فراموشی سپرده شده‌اند. در آستانه شب یلدا ، بررسی چند نمونه از این آداب و رسوم جذاب خالی از لطف نیست.

آداب و رسوم شب یلدا در استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی

در میان استان‌های مختلف کشورمان، استان‌های آذربایجان شرقی و غربی رسوم و سنت‌های جالبی دارند؛ در آذربایجان شرقی به هندوانه شب یلدا، «چیلله قارپیزی» گفته می‌شود. وجود این میوه در مراسم شب یلدا و خوردن آن به همراه خانواده طرفداران زیادی دارد؛ دلیل این استقبال به باوری قدیمی بازمی‌گردد که می‌گوید با خوردن چیلله قارپیزی، می‌توان در برابر سوز و سرمای زمستان و انواع بیماری مقاوم شد.

برخلاف امروزه، که هر خوراکی یا میوه‌ای در اکثر فصل‌های سال قابل‌دسترس است، در گذشته برای اجرای آداب و رسوم و تهیه تنقلات شب یلدا از ماه‌ها قبل آماده می‌شدند. از فصل تابستان، مقداری هندوانه و خربزه برای شب یلدا ذخیره می‌کردند و استفاده . انجام این کار شیوه‌های جالبی داشت. برای مثال هندوانه و خربزه را در پوشش‌های توری قرار می‌دادند و از بلندی آویزان می‌کردند، یا آن‌ها را در پوششی از کاه می‌گذاشتند. با این شیوه‌های سنتی، از خراب شدن میوه‌ها جلوگیری می‌کردند. تدبیر اندیشیدن از چند ماه قبل برای برگزاری این مراسم را می‌توان نوعی شور و انتظار برای به پا داشتن آداب و رسوم شب یلدا تلقی کرد که ریشه در پایبندی هم‌وطنانمان به آداب و سنت‌های اصیل ایرانی دارد. جالب است بدانید که در برخی نقاط آذربایجان مرسوم است که پس از خوردن میوه‌های شب یلدا، پوست آن‌ها در آب روان بریزند و معتقدند این کار برایشان خوش‌یمن است.

همچنین در نخستین سال ازدواج زوج‌های جوان تبریزی، پدر عروس برای سفره شب یلدای دختر و دامادش مقداری آجیل، هندوانه، شیرینی و پارچه هدیه می‌فرستد.
قاورقا یکی از محبوب‌ترین تنقلات استان‌های آذربایجان شرقی و غربی است که در بعضی نقاط دیگر کشور هم خورده می‌شود. این خوراکی پرطرفدار، مخلوطی از گندم برشته و شاهدانه است که در کنار لبو، حلوای گردو، و خشكبارهایی مانند مویز، بادام و سنجد، سفره شب یلدا را آب و رنگ می‌بخشد.

آداب و رسوم شب یلدا در استان مرکزی

در استان مرکزی، بدرقه پاییز و استقبال از زمستان طی سه مرحله و در سه شب متوالی انجام می‌شود. درواقع مردم این استان سه بار چله می‌گیرند: چله بزرگه ، چله وسطی، چله کوچیکه. هر سه شب در فضایی شاد و باصفا، با حضور بزرگان فامیل به شب‌زنده‌داری می‌گذرد.

در میان آداب و رسوم شب یلدا در استان مرکزی، رسمی وجود دارد که به خوبی نمایانگر میهمان‌نوازی مردم مهربان این منطقه است. مرسوم است که برای پذیرایی و صرف شام با خانواده در این شب، از چند ماه قبل گوسفندی را انتخاب کرده و از آن به خوبی نگه‌داری می کنند تا گوشت شام یلدا را تامین کنند. به گوسفند اتلیک و به شام مفصلی که از گوشتش می‌پزند اتلیک شامو گفته می‌شود.

آداب و رسوم شب یلدا در استان مازندران

مازندرانی‌ها با خانه‌تکانی به استقبال شب یلدا می‌روند. آن‌ها با نظافت منزل، نه‌فقط برای ورود میهمان‌ها که برای شروع فصل جدید هم اعلام آمادگی می‌کنند. تکاپوی اهل خانه با پخت شامی مفصل برای «چله شو» یا «شب چله» ادامه می‌یابد. در برپایی این سنت قدیمی، جلوه‌های کدبانوگری و خانه‌داری زنان مازنی قابل‌مشاهده است.
برای مثال، علاوه بر تدارک ملزومات میهمانی و سایر آداب و رسوم شب یلدا ، در مازندارن مانند بیشتر استان‌ها فرستادن هدیه برای تازه‌عروس یا دختران نامزدکرده از طرف خانواده داماد مرسوم است. در بین هدایایی که برای خانواده عروس فرستاده می‌شود، معمولا یک ماهی بزرگ هم هست که آن را تا حد ممکن تزیین می‌کنند. در تهیه و تزیین این هدایا به‌خصوص تزیین ماهی بزرگ، می‌توان میزان زحمت و سلیقه خانم‌های هر خانواده را محک زد. رسم فرستادن ماهی برای نوعروس خانواده، بین اهالی همه استان‌های شمالی کشور مشترک است و مردم این مناطق بر این اعتقادند که این کار، برای زندگی زوج جوان خیر و برکت به ارمغان می‌آورد.

آداب و رسوم شب یلدا در استان گیلان

آداب و رسوم شب یلدا در استان گیلان تا حد زیادی به رسوم استان مازندران شبیه است و همسایگی این دو استان، در ایجاد شباهت بی تاثیر نیست.
گیلانی‌ها درباره هندوانه شب یلدا، باوری شبیه به هم‌وطنان آذری دارند؛ آن‌ها بر این باورند که خوردن هندوانه، احساس سرما در زمستان و تشنگی در تابستان را از بین خواهد برد.

مردم گیلان هم به پیشواز شب یلدا می‌روند؛ آن‌ها در اوایل پاییز شروع به تهیه نوعی خوراکی به نام «آوکونوس» می‌کنند. «آو» به معنای آب و «کونوس» به‌معنای ازگیل است و از خوراکی‌های مخصوص شب یلدا در این منطقه به شمار می‌رود. برای تهیه آوکونوس، ازگیل خام را به همراه آب در خمره‌هایی می‌ریزند، سر خمره‌ها را محکم می‌بندند و درجایی خنک نگه می‌دارند. با رسیدن شب یلدا، ازگیل‌های رسیده را به همراه گلپر و نمک سرو می‌کنند. این خوراکی پرطرفدار از شب یلدا تا بهار سال بعد، برای پذیرایی از میهمانان استفاده می‌شود.

آداب و رسوم شب یلدا در استان خراسان

یکی از خوراکی‌های محبوب که با شروع پاییز طرفدار پیدا می‌کند، چغندر است که پس از پخته شدن، با نام «لبو» مورد‌استقبال قرار می‌گیرد. در استان خراسان، چغندر، هم به شکل پخته یا لبو و هم به شکلی محلی با نام «پختیک» سفره یلدا را رنگین می‌کند. پختیک همان لبو است که پس از پخت، خشکش کرده‌اند.

یکی از آداب و رسوم شب یلدا برای خراسانی‌ها، تهیه تنقلات محلی این منطقه با نام «شیرینی کف» است که هم تهیه و هم خوردنش طرفداران بسیاری دارد. تهیه شیرینی کف، کاری کاملا گروهی است و یادآور روحیه همکاری ایرانی‌ها در برپاداشتن مراسم و سنت‌های مختلف است تهیه این شیرینی، چندین مرحله دارد؛

در ابتدا، گیاهی به نام «چوبک» را تهیه و ریشه آن را جدا می‌کنند. پس از خیس کردن و چند بار جوشاندن، ریشه چوبک را در ظرف مخصوصی که «تغار» نامیده می‌شود می‌ریزند. این ظرف جنسی سفالی دارد و روی حرارت قرار می‌گیرد. برای نچسبیدن مواد به کف ظرف باید به‌طور مداوم هم زده شود. برای هم زدن هم از چوب‌های نازک درخت انار استفاده می‌شود. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید تمام مراحل پخت این شیرینی سنتی، آداب و ابزاری خاص و بومی دارد. مردان و جوانان مواد را آن‌قدر هم می‌زنند تا سفت شود و بافتی شبیه گز اصفهان پیدا کند. سپس آن را با شیره یا شکر ترکیب و با مغز گردو یا پسته تزیین می‌کنند.

آداب و رسوم شب یلدا در استان خوزستان

آداب و رسوم شب یلدا در این استان، شباهت زیادی به سایر استان‌ها دارد؛ اما به‌طورقطعی می‌توان گفت که شیوه‌های مهمان‌نوازی و عادات خوراکی هر منطقه آن‌قدر خاص است که به این آیین، رنگ و بوی متفاوتی می‌بخشد. اما در خوزستان، خوراکی‌هایی که برای پذیرایی از میهمانان استفاده می‌شود، با سایر مناطق کشور متفاوت‌اند. در زمستان، پذیرایی با خرما و ارده متداول است که در شب یلدا هم کاربرد دارد. قلیه ماهی هم از معروف‌ترین و خوش‌طعم‌ترین غذاهای جنوبی است که در هر مراسمی سفره‌ها را زینت می‌بخشد.

آنچه درباره یلدا نباید از خاطر برد، نقل داستان‌های اساطیری و افسانه‌های محلی است که فرهنگ فولکلور ایرانی را زنده نگه می‌دارد. یکی از معروف‌ترین افسانه‌های منطقه خوزستان، داستان «قارون» است که در شب یلدا هم بازگو می‌شود. طبق یک باور قدیمی که بین اهالی این منطقه رواج دارد، در شب یلدا و همزمان با طلوع سپیده، مردی به نام قارون که از ظاهر و لباسش می‌توان او را هیزم‌شکن دانست، از راه می‌رسد و برای خانواده‌های فقیر چوب هدیه می‌آورد تا در اولین ساعات شروع زمستان، از سرما در امان باشند. بر اساس افسانه‌ها، چوب‌ها به طلا تبدیل می‌شوند و فقرا را به ثروت و مکنت می‌رسانند. داستان قارون، این مرد نیکوکار، تبلور روحیه کمک به همنوع در ایرانیان و گرفتن دست نیازمندان است. چنین افسانه‌هایی هرگز کهنه نمی‌شوند چون در دل پیامی پنهان دارند که با گِل مردم این مرزوبوم سرشته شده است.

آداب و رسوم شب یلدا در استان قزوین

استان قزوین به شیرینی‌های متنوعش شهرت دارد و زنان قزوینی برای هر مناسبت مهمی، شیرینی خانگی تدارک می‌بینند؛ بنابراین چندان دور از انتظار نیست که پختن شیرینی سنتی یکی از آداب و رسوم شب یلدا در قزوین باشد. از محبوب‌ترین شیرینی‌های قزوین می‌توان به باقلوا، پادرازی، نان چای، نان بادامی و نان نازک اشاره کرد.

قزوینی‌ها هم مانند مردم بسیاری دیگر از استان‌ها در تلاشاند تا افسانه‌ها را زنده نگه ‌دارند و آن‌ها را به نسل‌های بعدی منتقل کنند. آن‌ها برای انجام این حرکت فرهنگی مهم، دورهمی شب یلدا را فرصتی مغتنم می‌شمارند. یکی از محبوب‌ترین داستان‌های قدیمی این استان، داستان ننه سرماست که هنوز هم توسط بزرگ‌تر های فامیل برای بچه‌ها نقل می‌شود.

در این افسانه‌ها، شروع زمستانآغاز حکومت ننه سرما بر طبیعت است که تا آمدن بهار و عید نوروز ادامه پیدا می‌کرد. آن‌ها برای پیش‌بینی وضع هوا، داستانی جالب نقل می‌کردند؛ اگر در شب یلدا باران می‌بارید، قطرات باران به اشک‌های ننه سرما تعبیر می‌شد. اگر برف می‌بارید، او را در حال بیرون ریختن پنبه‌های لحافش تصور می‌کردند و اگر از آسمان تگرگ نازل می‌شد، علت آن را پاره شدن گردنبند مروارید ننه سرما می‌دانستند.

آداب و رسوم شب یلدا در استان کردستان

مردم استان کردستان هم مانند بسیاری دیگر از هم‌وطنانمان، با شور و شوق فراوان و از اواخر تابستان به استقبال آیین شب یلدا می‌روند. هم‌وطنان کُرد که میهمان‌نوازی‌شان زبانزد خاص و عام است، برای تازه نگه‌داشتن بعضی خوراکی‌ها مانند انگور و بادام، آن‌ها را از سقف اتاقی خنک می‌آویزند. همچنین به دلیل در دسترس نبودن میوه‌های تابستانی در این منطقه سردسیر، از قدیم مرسوم بوده است که در تابستان خربزه را به‌صورت ترشی درآورند و با استفاده از آن در شب یلدا ، سفره را رنگین کنند. یکی از غذاهای محلی که برای شام شب یلدا به‌خصوص در سنندج تدارک دیده می‌شود، دلمه با نان سنگک است که طرفداران بسیاری هم دارد.

در آداب و رسوم شب یلدا ، پذیرایی از میهمانان و استقبال گرم از آن‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد. مردم کردستان برای میهمانان سنگ تمام می‌گذارند و برای بهتر برگزار کردن «شو چله» (شب چله به گویش محلی)، از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کنند.

آداب و رسوم شب یلدا در استان همدان

آداب و رسوم شب یلدا در بیشتر استان‌های کشور مشترک است اما در هر منطقه‌، برگزاری یک یا چند رسم منحصر به همان ناحیه، اجرای این آیین باستانی را متفاوت کرده و به آن حال و هوایی بومی خاص همان منطقه را می‌بخشد. برای مثال در همدان، رسم جالبی به نام «فال سوزن» وجود دارد. در حین برگزاری میهمانی شب یلدا و در حضور افراد فامیل، زنی سالخورده به‌صورت پیاپی، شروع به خواندن اشعاری می‌کند؛ همزمان با او، دختربچه‌ای بعد از به‌پایان رسیدن هر شعر، روی پارچه‌ای مخصوص که باید کاملا نو و دوخته نشده باشد، سوزن می‌زند. حاضران که گرداگرد اتاق یا دور کرسی نشسته‌اند، در دل نیت می‌کنند و شعرها را با نیت قلبی خود تطبیق می‌دهند و به‌عنوان فالشان در نظر می‌گیرند. این آیین به‌عنوان یک میراث فرهنگی، ثبت ملی شده است.یلداتون مبارک

آداب و رسوم شب یلدا در استان لرستان

یکی دیگر از رسوم محلی که برگزاری شب یلدا در مناطق مختلف را منحصربه‌فرد می‌کند، به استان لرستان تعلق دارد. مردم لرستان به شب یلدا، «شو اول قاره» می‌گویند. آن‌ها در این شب، علاوه بر شب‌نشینی، دید و بازدید از اقوام، فال حافظ و پختن غذاهای خاص، رسم جالب دیگری هم دارند که توسط جوانان و نوجوانان انجام می‌شود. جوانان لرستانی به پشت‌بام می‌روند و با پرت کردن شال یا چادری به داخل خانه همسایه و خواندن اشعاری مخصوص به زبان محلی، تقاضای دریافت آجیل، شیرینی و میوه می‌کنند. وجود شباهت بین این رسم و «قاشق زنی» در شب چهارشنبه‌سوری، نشان‌دهنده پیوستگی آداب و رسوم ایرانی و برپادارنده سنت حسنه سهیم شدن در شادی‌های جمعی دیگران است.

آداب و رسوم شب یلدا در استان کهگیلویه و بویراحمد

شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد، با «متیل گفتن» پیرترین عضو خانواده رونقی دیگر پیدا می‌کند. متیل، داستانی افسانه‌ای و طولانی است كه نسل به نسل و به‌طور شفاهی نقل می‌شود؛ حفظ این افسانه‌ها و انتقال آن‌ها به نسل‌های بعد، نشانگر تعهدی است که ایرانیان برای حفظ سنت‌ها و اصالت خود احساس می‌کرده‌اند.

یکی از معروف‌ترین متیل‌ها، داستان معروف دو برادر به نام‌های «احمعیل و مهمعیل» است. آن‌ها به سفارش مادرشان به كوه می‌روند؛ روی قله می‌ایستند و «چلوس» یا آتشی كه در دست دارند را با تمام قدرت به هوا پرتاب می‌كنند؛ اگر چلوس در بازگشت به خشكی بخورد، زمستانی سرد و خشك در پیش است كه خسارت‌های فراوانی به كشاورزان و دامداران وارد می‌کند.

اگر چلوس به دریا بخورد، زمستانی پر از بارش برف و باران و سالی سرشار از رونق كشاورزی در راه خواهد بود. اهمیت نزول برکت‌های آسمانی در فرهنگ مردم کهگیلویه و بویراحمد، حتی در پذیرایی شب یلدا هم مشهود است؛ در این شب غذاهایی مانند شیر برنج و آش دوغ پخته می‌شود که رنگ سپیدشان یادآور برف و پخت آن‌ها در حکم آرزوی زمستانی پربرکت است.